8/2/07

Η επιστήμη της σαχλαμάρας

Παλιότερα, όταν θέλαμε να δηλώσουμε ότι κάποιος κάνει λογικά άλματα στα επιχειρήματα του, χρησιμοποιούσαμε τον συλλογισμό: «το μπουζούκι είναι όργανο, ο αστυνόμος είναι όργανο, άρα ο αστυνόμος είναι μπουζούκι». Ο Πάσχος Μανδραβέλης, του οποίου τα κείμενα ως επί το πλείστον εκτιμώ ιδιαίτερα, έγραψε στην Καθημερινή του περασμένου Σαββάτου (26/1/07), στη στήλη του Απογραφές, ένα κείμενο που φέρει τον τίτλο «Η επιστήμη της σαχλαμάρας» και που ούτε λίγο ούτε πολύ εκσυγχρονίζει τον συλλογισμό που αναφέρθηκε στην αρχή: «πολλοί ψυχολόγοι λένε και γράφουν σαχλαμάρες, η ψυχολογία είναι επιστήμη, άρα η ψυχολογία είναι η επιστήμη της σαχλαμάρας.»

Αφορμή για το κείμενο του Μανδραβέλη είναι το πρόσφατο πόνημα του γνωστού βρετανού «τηλεψυχολόγου» Όλιβερ Τζέιμς, ο οποίος μετά από πολλές συνεντεύξεις με επώνυμους ανακάλυψε τον ιό της “affluenza” που σε ωθεί να επιθυμείς χρήμα, ιδιοκτησία, ομορφιά και δόξα και ο οποίος τελικά σε κάνει να υποφέρεις από κατάθλιψη, φοβίες και διαταραχές της προσωπικότητας. Εντελώς επιεικώς θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει όλα αυτά που λέει και γράφει ο Τζέιμς παπαριές ενδεδυμένες με ψευδοεπιστημονικότητα. Το γεγονός όμως ότι πολλοί συγγραφείς (όχι αποκλειστικά ψυχολόγοι) εκδίδουν διαρκώς παρόμοια πονήματα με τον πόθο να κατακτήσουν τις λίστες των ευπώλητων και να γεμίσουν τις τσέπες τους, πράγμα που συχνά καταφέρνουν, δείχνει περισσότερα για την ποιότητα των αγοραστών και των εκδοτών τους, παρά για την ποιότητα της ψυχολογίας ως επιστήμης.

Όσο και να πιστεύει ο κύριος Μανδραβέλης ότι «σήμερα κάθε ψυχολόγος που σέβεται τον εαυτό του, πρέπει να βρει μια ασθένεια που να της δώσει το όνομα του. Αν δεν υπάρχει, κανένα πρόβλημα: Θα την εφεύρει.», αυτό που προσπαθεί να κάνει ο κάθε ψυχολόγος που σέβεται τον εαυτό του και αυτό που σπούδασε, είναι να διαφυλάξει πλέον την επιστήμη του από τον κάθε κομπογιαννίτη που βρίσκει στο πεδίο της ψυχολογίας ξέφραγο αμπέλι για να προωθήσει τις φραπελιές του.

Ένα άλλο θέμα που θίγει ο κύριος Μανδραβέλης στο άρθρο του είναι ότι «υπάρχει μια τάση να ενοχοποιούνται οι επιλογές των ανθρώπων» και τελικά όλη αυτή η μανία για να ανακαλυφθούν «μανίες» που σχετίζονται με τις ατομικές επιλογές των ατόμων (διαδίκτυο, ηλεκτρονικά παιχνίδια, λατρεία αυτοκινήτου κοκ) αποτελεί μια «ακόμη επιχείρηση συκοφάντησης της ατομικής επιλογής». Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Κατά καιρούς ακούμε για διάφορες νέες «ασθένειες», όπως ακούμε καθημερινά για το νέο φάρμακο που θεραπεύει τον καρκίνο, αυτό όμως δε σημαίνει ότι αυτές οι ασθένειες από την στιγμή που θα καταγραφούν ή θα υποστηριχθούν από κάποιους, αυτομάτως ισχύουν και ως τέτοιες. Είναι αρκετά μακρύς ο δρόμος έως ότου μια «ψυχική διαταραχή» γίνει ψυχική διαταραχή. Και αυτός ο δρόμος περιλαμβάνει δεκάδες εμπειρικές έρευνες που να αποδεικνύουν και στην πράξη αυτά που υποστηρίζονται με τα λόγια. Και φυσικά, για όποιον δεν το έχει αντιληφθεί, το ζητούμενο δεν είναι να ορισθεί τι είναι το «κανονικό» για να ορισθεί στη συνέχεια κατ’ αντιδιαστολή το τι είναι «μη κανονικό». Πολύ περισσότερο αυτό που ενδιαφέρει είναι να προσδιορίσουμε με μια σειρά κριτηρίων πότε μια συμπεριφορά («κανονική» ή «μη κανονική») λειτουργεί εις βάρος του ατόμου. Ατομική επιλογή μπορεί να είναι το να ξοδεύεις όλες σου τις αποταμιεύσεις στο καζίνο, στα ναρκωτικά, σε αγορές αγαθών, ατομική επιλογή είναι και το να είσαι συνέχεια μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή ή τηλεόρασης, ατομική επιλογή είναι ακόμη και το να θέλεις να αυτοκτονήσεις, αυτό όμως δε σημαίνει ότι επειδή ορίσαμε όλα τα παραπάνω ως ατομικές επιλογές, θα πρέπει αυτόματα, στο όνομα μιας δήθεν προάσπισης των ατομικών ελευθεριών, να αφήσουμε αυτούς που υποφέρουν από την επιλογή τους, να συνεχίσουν να υποφέρουν ή ακόμα χειρότερα να καταστραφούν από αυτές.

Σκιτσάροντας

Δύσκολες οι τρεις διαστάσεις. Ακόμη και με δύο δυσκολεύομαι. Σκιτσάροντας αποκτώ άλλη επαφή με τα πράγματα. Κάθε αντικείμενο, ακόμη και το ...